هفت روز کتاب؛فوائدسانسور،پیشگامان روان شناسی و نو اندیشی دینی

پیشگامان روان شناسی در ایران

ایرانیان پیش از مشروطه در برخی عرصه های علوم انسانی، اجتماعی و تجربی از پیشینه و کارنامه هایی گاه باارزش برخوردار بودند اما روان شناسی علمی، به مفهوم کنونی آن، در فرهنگ کلاسیک ایران جای چندانی نداشت؛ چرا که روان شناسی با به رسمیت شناختن فرد و فردیت آغاز می شود و در جوامعی ارتقا می یابد که تابوهای گوناگون دینی، اخلاقی و ملی پژوهشگران و محققان را از واکاوی لایه های نهفته روان آدمیان باز ندارند.

روان شناسی علمی به مفهوم کنونی آن پس از مشروطه و از غرب به ایران آمد اما ایرانیان نیز کوشیدند تا آثاری را در این عرصه تالیف کنند.

در جلد اول کتاب گزیده هایی از آثار پیشگامان روان شناسی علمی در ایران، که اخیرا منتشر شده، کوشش بر آن بوده است تا با ارائه نمونه هائی از آثار تالیفی ایرانیان، طرحی مقدماتی برای تدوین تاریخچه این علم در ایران ارائه شود.

مقالات این کتاب را حبیب الله قاسم زاده و حسن حمیدپور گردآوری کرده اند.

کتاب پسیکولوژی نخستین اثر مستقلی بود که در باره روان شناسی مدرن در ایران تالیف شد.

مولف کتاب، دکتر تقی ارانی، که به اتهام عضویت در گروه چپگرای معروف به ۵۳ نفر، به دوران پهلوی اول زندانی و در زندان درگذشت، روان شناسی و فلسفه را در آلمان آموخته بود.

پس از آن دکتر علی اکبر ی کتاب علم النفس یا روان شناسی از لحاظ تربیت را در سال ۱۳۱۷ به عنوان متن درسی و برای آموزش در کلاس های رشته علوم تریبتی دانشگاه تالیف کرد.

آموزش مستقل آکادمیک روان شناسی نیز با جدا شدن روان شناسی از رشته علوم تربیتی در دانشگاه تهران به سال های ۱۳۴۲ و ۴۳ برمی گردد.

ترجمه کتاب های روان شناسی در دهه های چهل و پنجاه رونق گرفت، هر چند پس از انقلاب بسیاری کتاب های مرجع در این عرصه از جمله برخی آثار زیگموند فروید ممنوع الچاپ شدند.

در کتاب گزیده هایی از آثار پیشگامان روان شناسی علمی در ایران نمونه هائی از آثار تقی ارانی، علی اکبر ی، محمد باقر هوشیار، مهدی جلالی، محمود صناعی، سعید شاملو، محمد نقی براهنی و ولی الله اخوت گردآوردی شده و گردآورندگان از تحلیل محتوائی و بررسی افکار ارائه شده در این آثار و تبین نسبت آفکار ارائه شده با نحله های فکری و با رمانه تالیف این آثار خودداری کرده اند.

این کتاب را انتشارات ارجمند منتشر کرده است.

بازاندیشی گفتمان دینی

کتاب نقد و بازاندیشی گفتمان دینی مقالانی را در بر می گیرد که در سمینار علمی و فرهنگی بزرگداشت مهندس مهدی بازرگان در دی ماه ۱۳۸۴ در حسینه ارشاد ارائه شده اند.

این کتاب را انتشارت قلم با همکاری بنیاد فرهنگی مهندس مهدی بازرگان منتشر کرده است.

در این کتاب مقالاتی چون روشنفکری دینی، معنویت و رهائی نوشته هاشم آقاجاری، بازنگری گفتمان دینی به قلم علی پایا، نقد و بازاندیشی گفتمان دینی نوشته عزت الله سحابی، بازبینی نقل با معیار عقل به قلم احمد قابل، سنجش سیر تکوینی آیات در باب آزادی نوشته حاتم قادری، جایگاه حقوق بشر در گفتمان دینی به قلم محمد بسته نگار و مساله سنت گرائی با اصول گرائی نوشته مقصود فراستخواه آمده است.

برخی ارائه دهندگان مقالات این کتاب از سرشناس ترین نواندیشان یا روشنفکران دینی ایران هستند و در مقالات خود برخی پرسش های دشوار این نحله را از دیدگاه خود مطرح و پاسخ داده اند.

تفسیر مدرن تر و امروزی تر دین، یا آنچه با عنوان کلی "رفورمیسم دینی" یا "اصلاح طلبی دینی" شناخته شده و در ایران گاه نام های گوناگونی چون روشنفکری دینی، نواندیشی دینی و را به خود گرفته است، به دوران مشروطه و در زمانه ای آغاز شد که تفسیرهای گذشته با به پرسش ها و مسائل معاصر پاسخ نمی دادند و حفظ دین به ارائه تفسیرهای نو از متون مرجع نیازمند بود.

اصلاح طلبی دینی پس از مشروطه در عرصه نظری به دهه سی و در آثار کسانی چون دکتر یدالله سحابی و مهندس مهدی بازرگان تداوم یافت که در کتاب هائی چون خلقت انسان و ذره بی نهایت کوشیدند تا آموزه های اسلامی متون مرجع را با ارائه تفسیرهای نو با دستاوردهای علوم تجربی آشتی دهند.

یافتن الگوهای رشد و توسعه و عدالت اجتماعی از پرسش های اصلی دهه های چهل و پنجاه در ایران بود و اصلاح طلبان مذهبی آن روزگار از جمله مهندس مهدی بازرگان، بینان گذاران سازمان مجاهدین و دکتر علی شریعتی نیز کوشیدند تا الگوهای مدیریت ی و اقتصادی جامعه را از متون مرجع دینی استخراج کنند.

پس از انقلاب یکی از الگوهای مدیریت استخراج شده از متون دینی تحقق یافت و رفورمیست های مذهبی، با از سرگذزانیدن تحول فکری از چپ مذهبی به اصلاح طلب دینی، به نقد الگوی تحقق یافته برخاستند.

این گرایش در عرصه ت، الگوی "مردم سالاری دینی" را ارائه کرد و در عرصه نظری با طرح مسائل شناخت شناسی و پذیرش نسبیت شناخت محدود و مشروط بشری، به اعتبار و هم ارزشی تفسیرهای گوناگون از وحی قائل شد، در برخی موارد امکان استخراج الگوهای مدیریت اجتماعی و ی را از متون دینی نفی کرد و با مطرح کردن مفهوم هائی چون تفسیر دورانی وحی، تفسیر وحی از منظر عقل نقاد مشروط، محدود و متحول آدمیان در اعضار مختلف، به مرزهای پایانی این نوع نگرش رسید.

اندر باب فوائد سانسور

اما مهم ترین مبحث در باره کتاب در هفت روز گذشته سحنان رهبر جمهوری اسلامی و وزیر ارشاد بود که با انتقاد از تیراژ اندک کتاب در ایران اندر باب فوائد و ضرورت سانسور سخن گفتند.

روز پنج شنبه ۳۰ تیرماه، یک روز پس از آن که رهبر جمهوری اسلامی بار دیگر بر "جلوگیری از ورود کتاب های مضر به بازار کتاب ایران" تاکید کرد، خبرگزاری های ایران اطلاع دادند که "۶ چاپحانه فعال در تهران به دلیل زیان ‌دهی" و"کمبود شدید سفارش ‌ها" سهام خود را واگذار کرده اند.

در همین روز وزیر ارشاد و فرهنگ اسلامی نیز از برنامه های این وزارتخانه برای بالا بردن نرخ کتابخوانی در جامعه و از فوائد و مزیت های سانسور کتاب سخن گفت.

میانگین تیراژ کتاب در ایران ۱۰۰۰ تا ۱۵۰۰نسخه است و علی ا اشعری، رئیس سابق سازمان کتابخانه و اسناد ملی ایران، سرانه کتابخوانی در ایران را " دو دقیقه در شبانه روز" اعلام کرد.

منصور واعظی، دبیر کل نهاد کتابخانه‌ های عمومی، به این رقم اعتراض کرد و با افزودن قرآن و کتاب های دعا، که در مساجد و مراسم مذهبی خوانده می شوند، کتاب های درسی، که دانش آموزان موطف به خواندن آن ها هستند و دیوان های شاعران کلاسیک "۲ دقیقه" را به" ۱۸ دقیقه" افزایش داد و اعلام کرد که در میان کتاب هائی که در ایران خوانده می شوند "موضوعات دینی با ۵۳.۶ درصد، قرآن و ادعیه با ۵۰.۷ درصد و شعر با ۴.۴۳ درصد" بالاترین سهم را دارند.

آقای محمد حسینی وزیر ارشاد و فرهنگ اسلامی نیز روز چهارشینه ۲۹ تیر ماه در گفت ‌و گوئی با شبکه دو سیما، "سرانه مطالعه کتاب در کشور را ۱۲ تا ۱۸ دقیقه" برآورد کرد و افزود " کشوری که ۷۵ میلیون جمعیت جوان و نیازمند مطالعه دارد سه هزار نسخه کتاب برایش کافی نیست"

اما وزیر ارشاد برای "ترویج کتابخوانی در ایران" باز هم به برنامه هایی اداری چون " تشکیل کمیته‌ای با کمک همه دستگاه‌ها"، "نمایشگاه‌های استانی کتاب"، "مسابقات کتابخوانی در دستگاه‌ها و نهادها"، "زنگ مطالعه در مدارس" متوسل شد و تاکید کرد که سانسور کتاب، که اغلب کارشناسان آن را یکی از عوامل اصلی افت تیراژ و نرخ مطالعه در ایران می دانند، هچنان ادامه خواهد یافت.

وزیر ارشاد در باب محاسن، فواید و ضرورت سانسور گفت "باید مراقب باشیم که همه چیز منتشر نشود؛ بعضی کتاب‌ ها برای جامعه ضرر دارند یا کتاب‌های ی هستند"

وی افزود: "ممیزی کتاب نه تنها مانعی نیست، بلکه یک ضرورت است. کتاب به عنوان غذای روح جامعه باید سالم باشد؛ تایید وزارت ارشاد باعث اعتماد مردم به چنین کالایی است."

نرخ پائین مطالعه و میانگین ناچیز تیراژ کتاب در ایران حتی با کشورهای همسایه نیز قابل مقایسه نیست. رهبر جمهوری اسلامی نیز در تازه ترین سخنان خود "تیراژهای چند هزاری و چاپ‌های مکرر کنونی کتاب" را " شایسته کشوری ۷۵ میلیونی و با جمعیت گسترده جوان" ندانست.

اغلب کارشناسان سانسور، خودسانسوری تحمیل شده بر مولفان، محرومیت شاعران، نویسندگان و مولفان کتاب های غیرحکومتی از ارتباط زنده با مخاطبان، ممنوعیت برگزاری نشست های شعر و داستان خوانی و بحث و انتقاد برای مولفان "غیرخودی"، محرومیت مولفان غیرحکومتی از رسانه های بزرگ و غیبت نشریات فرهنگی را که کتاب ها را معرفی و نقد می کنند، از عوامل عمده افت تیراژ کتاب در ایران می دانند.

اما رهبر انقلاب به رغم اطلاع از نظر کارشناسان، بار دیگر کتاب های را به دو مقوله "سالم و مضر" تفکیک و بر ادامه سانسور کتاب تاکید کرد و گفت"هر کتابی مفید نیست و نمی ‌توان بازار کتاب را آزاد گذاشت تا کتاب‌های مضر وارد جامعه شوند."

آخرین گفته های رهبر جمهوری اسلامی و وزیر ارشاد نشانه آن اند که سانسور و دیگر عوامل اصلی افت تیراژ تشدید خواهند شد، گروهی که بررسان کتاب لقب گرفته اند همچنان قیمومیت خودخوانده فرهنگ جامعه و کتابخوانان و دروازه بانی بازار کتاب را ادامه خواهند داد، و کتاب ها همچنان به "مضر" و "سالم" تفکیک خواهند شد.

منبع:BBCفارسی